Aula Collegium Novum UJ, godz. 19.00

 

Ceny biletów: N 50 zł/ U 30 zł

***

O tym, że Moniuszko poznał już w dzieciństwie kilka pieśni Schuberta, wiemy z listu jego matki napisanego w 1834 roku; prawdopodobnie były to wczesne pieśni, rozpowszechniane przez Diabellego i innych nakładców wiedeńskich. Z pewnością nie było wśród nich arcydzieła Der Leiermann, kończącego cykl Winterreise z roku 1828, ani pieśni Auf der Wasser zu singen, którą Schubert napisał w roku 1823. Brak świadectw zainteresowania Moniuszki Schubertem w dojrzałym okresie twórczości, kiedy powstała sielanka Lirnik wioskowy do słów Syrokomli, Znasz-li ten kraj do tekstu Goethego sparafrazowanego przez Mickiewicza, czy Do Niemna do słów Mickiewicza, wydana już po śmierci Moniuszki, w VI Śpiewniku domowym, gromadzącym napisane przez niego utwory do słów wieszcza. Jest wśród nich także Rozmowa – jedna z pierwszych pieśni Moniuszki, wydana w Berlinie w 1839 w zbiorze Schlesingera Polyhymnia, z tekstem polskim i niemieckim (w tłumaczeniu Carla Blankenseego).
Blankensee – nauczyciel i miłośnik literatury mieszkający w Szczecinie, wydał w 1836 roku we własnym przekładzie obszerny zbiór poezji Mickiewicza, jako pierwszy tom planowanego cyklu dzieł wszystkich polskiego poety; w jego skład weszły sonety odeskie i krymskie oraz ballady Trzech Budrysów, Czaty (oboczny tytuł Wojewoda) i Pierwiosnek. Przekładami tymi zainteresował się zaprzyjaźniony z Blankenssem kompozytor Carl Loeve, również mieszkający w Szczecinie. Już w roku 1835 skomponował do nich muzykę i wydał je u Schlesingera. Z pewnością przeglądnął je Moniuszko podczas pobytu w Berlinie. Owocem tej lektury jest jego własne opracowanie Trzech Budrysów na głos i fortepian. W druku ukazało się w Berlinie w połowie 1840 roku. Później jeszcze kilkakrotnie powracał Moniuszko do gatunku ballady, m.in. opracował Świteziankę, Wiliję, Panią Twardowską, a przed 1846 rokiem sięgnął po Czaty, które weszły w skład III Śpiewnika domowego wydanego w Wilnie w 1851 roku. Żartobliwa ballada Dziad i baba do słów Józefa Ignacego Kraszewskiego – drukiem ukazała się w I Śpiewniku domowym (1843). Jakkolwiek trudno byłoby udowodnić, że Moniuszko wzorował się na utworach Loevego, pisząc swoje ballady, to utwory obu twórców łączy z pewnością podobne podejście do tekstu: decyduje on o dramaturgii ballad, a stąd i o ich formie, tzw. przekomponowanej – podporządkowanej zwrotom akcji literackiej. W porównaniu z kompozycjami Loevego ballady Moniuszki mają lżejszy ciężar gatunkowy, zawierają też o wiele więcej humoru.
Liryki i ballady Mickiewiczowskie były przedmiotem zainteresowania wielu polskich kompozytorów tworzących w dobie pomoniuszkowskiej; wśród nich wyróżniają się Władysław Żeleński i Ignacy Jan Paderewski. Piosnka dudarza i Polały się łzy me na leżą do najbardziej popularnych pieśni Paderewskiego. Obie należą do zbioru Sześciu pieśni na głos i fortepian op. 18, wydanych w Berlinie w 1894 roku. Zbiór obejmuje pieśni do słów Mickiewicza (w jednym przypadku – do wiersza przypisywanego Mickiewiczowi). Autor zadedykował go synowi poety Władysławowi, z którym spotykał się w Paryżu. Mickiewicziana Paderewskiego mieszczą się w idiomie pieśni romantycznej; cechuje je duże napięcie emocjonalne i bogactwo, a nawet pewna rozrzutność środków; w zakresie konstrukcji zwraca uwagę swoboda obchodzenia się z tekstem: Paderewski dostosowuje go do muzyki, stosując liczne powtórzenia słów i całych fraz.

Magdalena Dziadek